نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز که در ادبیات حکومتی ایران «مشروبات تقلبی» نامیده می‌شوند، در طول چهار دهه گذشته هزاران شهروند ایرانی را به کام مرگ فرستاده‌اند. مقام‌های جمهوری اسلامی هر بار که موج جدیدی از مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرهای ناشی از مصرف نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز خبرساز می‌شود، توپ را در زمین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌اندازند و نه‌تنها نقش خود را در مانع‌تراشی برای مردم و سرک کشیدن در زندگی خصوصی آنان انکار می‌کنند، بلکه به نام دین، مصرف‌‌کنندگان نوشیدنی‌های الکلی را شلاق نیز می‌زنند. با وجود تمام بگیروببندهای حکومتی، آمارها از مصرف بالای نوشیدنی‌های الکلی در ایران حکایت دارد. گویی که این موضوع نیز مانند حجاب اجباری به‌نوعی نافرمانی مدنی در برابر حکومت تبدیل شده است.

مصرف نوشیدنی‌های الکلی در ایران تا قبل از سال ۱۳۵۷ مانند بسیاری دیگر از کشورهای جهان آزاد بود، اما پس از وقوع انقلاب اسلامی نوشیدنی‌های الکلی در فهرست ممنوعه‌های حکومت قرار گرفتند و تولید، توزیع و مصرف آن‌ها جرم‌انگاری شد. پس‌ازآن، مصرف‌کنندگان نوشیدنی‌های الکلی دو راه بیشتر نداشتند؛ خرید نوع قاچاق آن با قیمت چندین‌ برابر، یا اعتماد به افرادی که تحت عنوان «ساقی» نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز تولید می‌کنند.

تهیه نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز نسبت به نوع قاچاق آن، به‌مراتب ارزان‌تر است، اما خطرهایی مانند مسمومیت، نابینایی و مرگ به همراه دارد.

چرا نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز خطرناک‌اند؟

عامل اصلی مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرهای ناشی از مصرف نوشیدنی‌های الکلی، متانول موجود در این نوشیدنی‌ها است. متانول موجود در نوع کارخانه‌ای و صنعتی نوشیدنی‌های الکلی با دستگاه‌های دقیق اندازه‌گیری می‌شود، اما امکان این نوع کنترل و اندازه‌گیری دقیق در نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز که به‌طور زیرزمینی تولید می‌شوند وجود ندارد. برخی تولیدکنندگان خانگی نوشیدنی‌های الکلی از روش‌هایی مانند گرفتن آن روی شعله آتش استفاده می‌کنند، اما این روش‌ها عموما کارساز و استاندارد نیست.

متانول که از آن به‌عنوان «اکسیر مرگ» نیز نام می‌برند، یک نوع مایع شفاف و بی‌رنگ است که معمولا با اتانول که کاربردهای خانگی، صنعتی و پزشکی دارد، اشتباه گرفته می‌شود. این مایع ساده برعکس اتانول که در تولید نوشیدنی‌های الکلی مورداستفاده قرار می‌گیرد، بسیار سمی و خطرناک است.

مسمومیت در اثر مصرف نوشیدنی‌های الکلی حاوی متانول می‌تواند به نابینایی یا حتی مرگ افراد منجر شود. مصرف‌کنندگان با بروز علائم ناشی از این مسمومیت باید بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کنند و تحت مداوا و دیالیز قرار بگیرند.

آمار مسمومیت‌های الکلی در سال جاری

آمار دقیقی از مصرف نوشیدنی‌های الکلی در ایران وجود ندارد. داده‌های حکومتی نیز به‌دلیل رویکرد غیرشفاف حکومت قابل‌استناد نیست؛ اما سازمان جهانی بهداشت سال ۲۰۱۸ در گزارشی با موضوع میزان مصرف نوشیدنی‌های الکلی در جهان، از رتبه نهم ایران در مصرف این نوشیدنی‌ها خبر داد.

با در نظر گرفتن این موضوع که ایران یکی از مصرف‌کنندگان اصلی نوشیدنی‌های الکلی در جهان است و بیشتر مصرف‌کنندگان نیز به‌ناچار نوع دست‌ساز آن را انتخاب می‌کنند، می‌توان به این حقیقت پی برد که آمار مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرهای الکلی در ایران تکان‌دهنده است. برای اثبات این مسئله نیز کافی‌ است آمار مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرهای ماه‌ها و سال‌های اخیر را به همراه پراکندگی جغرافیایی آن‌ها مرور کنیم:

برمبنای اعلام اداره کل پزشکی قانونی استان تهران در دو ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ در استان تهران ۲۶ نفر در‌اثر مصرف نوشیدنی‌های الکلی فوت کردند. به گفته مهدی فروزش، مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران، آمار مرگ مرتبط با مسمومیت الکل در تهران در این بازه زمانی نسبت به زمان مشابه سال قبل، با افزایش ۸.۳۶ درصدی مواجه بود.

خبرگزاری دولتی ایرنا، روز ۲۶ خرداد، در گزارشی نوشت که ۸۸ نفر از ساکنان منطقه اسلام‌آباد و حصارک شهرستان کرج به‌دلیل مصرف مشروبات الکلی مسموم و به بیمارستان منتقل شدند. دو روز بعد نیز شهرام صیادی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی البرز، خبر داد که تعداد مسموم‌شدگان ۱۴۱ نفر است. هم‌زمان، روزنامه اعتماد در گزارشی به نقل از یک «منبع مطلع» اعلام کرد که «سه چهار دختر و پسر جوان براثر مسمومیت ناشی از مصرف الکل نابینا شده‌اند».

اعتماد همچنین خبر داد که تعداد مسموم‌شدگان بیش از آمار اعلامی است. روز ۳۰ خرداد نیز روزنامه هم‌میهن به نقل از کارکنان بیمارستان کوثر کرج نوشت: «سه ماه پیش هم اتفاقی مشابه در استان البرز رخ داده‌ بود». در این گزارش آمده بود که بیشتر فوتی‌ها ۲۰ تا ۳۰ ساله بودند. روز دوم تیرماه نیز باشگاه خبرنگاران جوان به نقل از حسین فاضلی هریکندی، رئیس دادگستری استان البرز، نوشت:«تعداد فوتی‌ها براثر مسمومیت مشروبات الکلی در کرج به ۱۷ نفر رسیده است».

رئیس‌کل دادگستری استان البرز تعداد مراجعه‌کنندگان به بیمارستان‌های کرج براثر مسمومیت الکی را نیز ۱۹۱ نفر اعلام کرد.

چند روز پس از موج جدید مسمومیت‌های الکلی در کرج، خبرهایی از مسمومیت شهروندان در استان هرمزگان و شهرستان سردشت منتشر شد. به گفته محمد حسین‌پور، رئیس اورژانس بیمارستانی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، ۲۵ نفر در این استان با الکل متانول مسموم شدند و حال دست‌کم چهار نفر نیز وخیم اعلام شد. خبرگزاری فارس روز پنجم تیر شمار مسموم‌شدگان این استان را ۳۰ نفر اعلام کرد و مدعی شد که حال دو شهروند وخیم است.

جلال جلالت، سرپرست شبکه بهداشت و درمان آذربایجان غربی، نیز به خبرگزاری دولتی ایرنا گفت که هفت شهروند سردشتی در‌اثر مسمومیت ناشی از مصرف الکل به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند. به گزارش فراز دیلی، در همان روزها اخباری در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شد مبنی بر اینکه چندین نفر در سردشت فوت کرده‌اند، اما این خبر نه تایید و نه تکذیب شد.

امید احمدی، فرماندار شهرستان رباط‌کریم، پنجم تیرماه، خبر داد طی چهار روز، شش نفر در این شهرستان در اثر مصرف «مشروبات الکلی تقلبی» فوت کردند و ۲۲ نفر هم مسموم شدند. روز یازدهم تیرماه نیز دادستان رباط‌کریم گفت که از ابتدای ماه جاری ۴۱ نفر در این شهرستان در اثر مصرف نوشیدنی‌های الکلی مسموم شده‌اند.

رئیس شبکه بهداشت و درمان رامسر نیز، روز پنجم تیرماه، از فوت دو جوان در این شهر و یک شهروند آملی خبر داده بود.

هفتم تیرماه هم موج جدید مسمومیت‌های الکلی به تهران رسید و محمدرضا هاشمیان، فوق تخصص مراقبت‌های ویژه، به خبرگزاری مهر گفت که تعداد مسموم‌شدگان نوشیدنی‌های الکلی در بیمارستان‌های تهران بیشتر شده است. رئیس بخش مسمومیت بیمارستان لقمان هم گفت مراجعه روزانه مسمومیت ناشی از مصرف الکل تقلبی با عوارض چشمی به مراکز درمانی رو به افزایش است.

روز دوازدهم تیرماه فرماندار انتظامی بندر انزلی، از مسمومیت چهار مسافر خبر داد، ولی گفت حال عمومی این افراد مساعد است.

روز سه‌شنبه ۱۳ تیرماه نیز مسعود ستایشی، سخنگوی قوه قضاییه، گفت طی ۱۰ روز ابتدای تیرماه سال جاری، ۲۹ شهروند در استان قزوین در اثر مسمومیت ناشی از مصرف نوشیدنی‌های الکلی به مراکز درمانی منتقل شدند که دو نفر آن‌ها فوت کردند.

نگاهی به این آمارها نشان می‌دهد که از ابتدای سال جاری تا ۱۲ تیرماه، مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرهای ناشی از مصرف نوشیدنی‌های الکلی دست‌کم در هفت استان تهران، البرز، آذربایجان غربی، هرمزگان، قزوین، مازندران و گیلان مشاهده شد.

ارزیابی گزارش‌های نهادهای رسمی نشان می‌دهد که در همین بازه زمانی بیش از ۳۰۹ نفر پس از مصرف نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز مسموم شدند و ۳۱ نفر هم فوت کردند. بااین‌حال، هیچ آمار قطعی از افرادی که مسموم شده‌اند و فوت کرده‌اند وجود ندارد، زیرا برخی قربانیان به‌دلیل نگرانی از پیگیری قضایی، به مراکز درمانی مراجعه نکرده‌اند.

در بیشتر مواردی که خبرساز شدند، مقام‌های حکومتی از دستگیری عاملان تولید و توزیع نوشیدنی‌های الکلی خبر دادند، اما به سهم جمهوری اسلامی ایران در این مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرها اشاره‌ای نکردند.

مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرهای الکلی سال‌های اخیر

با شروع موج مسمومیت‌های الکلی در سال جدید، گمانه‌هایی در رسانه‌های اجتماعی مطرح شد مبنی بر اینکه احتمال دارد این مسمومیت‌ها «سریالی و عامدانه» باشد، اما نگاهی به آمارهای مشابه سال‌های قبل این گمانه‌ها را زیر سوال می‌برد. تیرماه سال ۱۴۰۱ معاون دانشگاه علوم پزشکی اهواز خبر داد در هفت روز انتهایی خردادماه، ۷۶ نفر براثر مصرف نوشیدنی‌های الکلی مسموم و در بیمارستان بستری شدند. به گفته او، دو نفر فوت کردند و سه نفر هم به کما رفتند.

پیش از او نیز دادستان مشکین‌شهر گفته بود که ده‌ها نفر پس از مصرف نوشیدنی الکلی در یک جشن تولد مسموم شده‌اند. در همان بازه زمانی نیز مسمومیت ۱۵ نفر در اراک خبرساز شد. اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ نیز نزدیک به ۶۰ نفر در استان هرمزگان با علائم مسمومیت راهی بیمارستان شدند و دست‌کم هشت نفر جان باختند.

سازمان پزشکی قانونی، اوایل خرداد ۱۴۰۱، ادعا کرده بود مسمومیت‌های الکلی در ایران سالانه جان ۱۰۰ تا ۱۲۰ نفر را می‌گیرد و سن مسموم‌شدگان بین ۱۴ تا ۷۴ سال است. به‌رغم این ادعا، حتی جمع‌بندی آمار اعلامی در رسانه‌ها از این حقیقت پرده برمی‌دارد که آمار واقعی مرگ‌ومیرها با آنچه نهادهای رسمی اعلام می‌کنند، متفاوت است. عباس مسجدی آرانی، خردادماه امسال، اذعان کرد در سال ۱۴۰۱ دست‌کم ۶۴۴ شهروند در‌پی مصرف نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز جان باخته‌اند. به گفته او، این آمار نسبت به سال قبل از آن حدود ۳۰ درصد افزایش داشت.

مسمومیت‌ها و مرگ‌ومیرهای ناشی از مصرف نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز از سال ۱۳۹۸، هم‌زمان با همه‌گیری ویروس کرونا، شدت گرفت، زیرا شایعه‌هایی مطرح شد مبنی بر اینکه الکل از ابتلا به کرونا جلوگیری می‌کند. مطابق با آمار پزشکی قانونی، از اسفند ۱۳۹۸ تا ۱۹ فروردین ۱۳۹۹ بیش از سه هزار نفر در ایران با مصرف نوشیدنی‌های الکلی مسموم شدند و از این تعداد، ۷۲۸ نفر جان خود را از دست دادند.

بعدها کیانوش جهانپور، معاون وقت وزیر بهداشت، آمار مسموم‌شدگان الکل در یک سال اول همه‌گیری کرونا را پنج هزار نفر اعلام کرد. بااین‌حال، آمارهای سال‌های قبل از آن نیز از میزان بالای مسمومیت‌ و مرگ‌ومیرهای الکلی در ایران حکایت دارد؛ به‌طور مثال در بازه زمانی ۱۵ شهریور تا ۱۵ مهرماه سال ۱۳۹۷، حدود ۹۷۰ نفر مسموم شدند که از این تعداد ۹۶ نفر نیز فوت کردند.

حکومت طلبکار و نافرمانی مدنی مردم

مسمومیت‌ها و مرگ‌های ناشی از نوشیدنی‌های الکلی نتیجه اقدام هدفمند جمهوری اسلامی برای کشتار سازمان‌یافته شهروندانی است که با قوانین و ارزش‌های حکومتی هم‌سو نیستند. بیش از چهار دهه‌ است که مردم ایران به دلیل دسترسی نداشتن به نوشیدنی‌های استاندارد و ایمن، به کام مرگ و مسمومیت می‌روند و تازه اگر جان سالم هم به در ببرند، امکان بازداشت به دست عوامل حکومت وجود دارد.

براساس ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی، تولید و توزیع نوشیدنی‌های الکلی به‌طورکلی ممنوع است. همچنین هر فردی که در تولید، فروش و مصرف الکل نقش داشته باشد یا آن را نگهداری کند، به شش ماه تا یک سال حبس، ۷۴ ضربه شلاق و پرداخت جزای نقدی محکوم می‌شود.

 طبق ماده ۲۶۵ همین قانون، مجازات نوشیدن الکل برای بارهای اول و دوم شلاق است و در بار سوم نیز فرد به اعدام محکوم می‌شود. نکته قابل‌توجه این است که طبق اصول فقه شیعی نوشیدن شراب «حد» دارد و به همین دلیل احکام افرادی که به دلیل نوشیدن الکل به شلاق و اعدام محکوم می‌شوند، قابل‌تغییر به جریمه مالی و دیگر مجازات نیست.

روز ۲۰ فروردین امسال، مجتبی قدیمی، دادستان سیرجان، از اجرای حکم شلاق دو مرد جوان در یک پارک تفریحی این شهر و درملأعام، به اتهام نوشیدن مشروبات الکلی خبر داد و مدعی شد که این کار در «مسیر صیانت از حقوق عامه» انجام شده است.

این نخستین بار نیست که شلاق زدن مصرف‌کنندگان نوشیدنی‌های الکلی خبرساز می‌شود. سالانه صدها شهروند ایرانی در مکان‌های مخوف برای اجرای احکام قوه قضاییه به اتهام مصرف نوشیدنی‌های الکلی شلاق می‌خورند و آسیب روحی، جسمی و روانی می‌بینند.

سیامک یک جوان ۲۹ ساله است که چهار سال پیش به جرم نوشیدن نوشیدنی‌های الکلی دستگیر و به ۷۵ ضربه شلاق محکوم شد. او به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «با دوستانم از یک عروسی می‌آمدیم که ما را دستگیر کردند. از قوانین حکومتی اطلاعی نداشتم. فکر می‌کردم درنهایت جریمه مالی می‌شوم. وقتی حکم ۷۵ ضربه شلاق را دادند باور نمی‌کردم که اجرایش کنند. در حکم آمده بود که باید در تاریخ مقرر برای اجرای حکم مراجعه کنم و چاره‌ای جز این نداشتم.»

سیامک از درد و رنجی که آن روز خود و پدر و مادرش متحمل شدند، سخن می‌گوید و می‌افزاید: «به جرات می‌گویم پدر و مادرم آن روز ۱۰ سال پیر شدند، خیلی حرف است بچه‌ات را با دست خودت ببری تحویل حکومت بدهی که شلاقش بزنند».

مادر سیامک در روز اجرای حکم تمام بدن فرزندش را با ژل‌های بی‌حس‌کننده آغشته بود، اما باز هم درد ۷۵ ضربه شلاق آن‌قدر زیاد بود که آن روز را هیچ‌وقت فراموش نمی‌کند. سیامک حالا پس از چهار سال از آسیب‌های روحی و روانی آن روز می‌گوید از اینکه به‌شدت از همه‌چیز واهمه دارد، اعتمادبه‌نفسش را از دست داده و ساعت‌ها مراجعه به روان‌درمانگر نیز برایش کارساز نبوده است.

آنچه سیامک از ماجرای خود به ایندیپندنت فارسی گفت، روایت صدها و شاید هزاران جوان ایرانی است که طی سال‌های پس از انقلاب شلاق خوردند، تنها به دلیل اینکه سبک زندگی متفاوت از جمهوری اسلامی را انتخاب کرده‌اند.

نوشیدنی‌های الکلی مانند حجاب اجباری حالا دیگر به نقطه تقابل جدی شهروندان با حکومت تبدیل شده‌اند. به‌رغم جرم‌انگاری حکومت همچنان میزان مصرف این نوشیدنی‌ها در ایران بالا است و این‌گونه به نظر می‌رسد که مصرف‌کنندگان با نافرمانی مدنی در برابر خواست جمهوری اسلامی می‌کوشند سبک زندگی دلخواه خود را در پیش بگیرند. روزنامه اعتماد، روز پنجشنبه ۱۵ تیرماه، با استناد به نتایج ۱۴ کار مطالعاتی در دو دهه اخیر نوشت که «در این ۲۰ سال، هم میزان و هم شدت مصرف مشروب در کشور رو به افزایش بوده است».

جرم‌انگاری نوشیدنی‌های الکلی در جمهوری اسلامی براساس اصول دین اسلام اجرا می‌شود، حال‌آنکه در دیگر کشورهای مسلمان ازجمله ترکیه و امارات متحده عربی فروش و مصرف این نوشیدنی‌ها آزاد است و مردم آزادند که خود انتخاب کنند. نابینایی، آسیب‌های مغزی، از کار افتادن کلیه‌ها، کما و مرگ، تنها برخی از پیامدهای مصرف نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز است که جمهوری اسلامی ایران به شهروندان تحمیل می‌کند.